Friese kust en Middelzee
Dit is een rondtocht voor fietsers van ongeveer 145 kilometer. Onderweg kom je langs allerlei interessante bezienswaardigheden die herinneren aan de tijd van de Middelzee. Gratis parkeren kan bij één van de TOP’s (toeristische overstapplaatsen) in Friesland. Leeuwarden is goed bereikbaar met de trein, evenals de stadjes IJlst en Sneek halverwege de route. P+R Transferium Kalverdijkje is een gratis parkeergelegenheid aan de oostkant van Leeuwarden.
Afstand: 145 KM
Download GPX - Download overzichtskaart
Volg de bordjes:
De route
Deze weekendtocht op de fiets is een perfect ‘instapmodel’ voor mensen die overwegen op fietsvakantie te gaan of gewoon een heerlijk actief weekendje weg willen! Een weekendje fietsen door Noordwest Friesland en het lage midden van de provincie, slapen en eten waar je zelf wilt en na twee of drie dagen en een ervaring rijker terugkomen. Deze route is één van de twee Friese weekendvarianten op de 610 kilometer lange LF Kustroute.
Je kunt de route op iedere plek langs het tracé starten. Het makkelijkst is om een Toeristisch Overstap Punt (TOP) te kiezen als startplek, hier kun je gratis je auto parkeren en je tocht starten. Met de trein is de Friese hoofdstad Leeuwarden goed bereikbaar. Voor het vinden van een unieke slaapplaats verwijzen we je naar www.oudezee.nl. En in bijna alle stadjes en grotere dorpen zijn fietsen te huur.
De Friese Kust en Middelzee weekendtocht is een afwisselende fietsroute langs zowel UNESCO Werelderfgoed Waddenzee als de oevers van de vroegere Middelzee, nu het groene hart van Friesland.
De Middelzee was een zeearm van de Waddenzee die Friesland vanaf ongeveer het jaar 800 in tweeën spleet en haar opdeelde in de welvarende gewesten Oostergo en Westergo. Pas rond 1300 was deze zee weer dichtgeslibd en kon de Waddenzee-inham tot nieuw land worden gemaakt. Het bijzondere is dat vrijwel alle kaden, middeleeuwse dijken en zeeweringen langs de Middelzee nog intact zijn: tijdens deze weekendtocht trek je erlangs.
De voormalige zeeslenk ligt dus nog altijd herkenbaar in het Friese landschap en vormt een spoor door de tijd. Veel oude kloosterlocaties en adellijke huizen liggen aan deze route omdat de kwelderruggen en oeverwallen nu eenmaal een aantrekkelijke plek waren om te wonen. Ook al is veel archeologisch erfgoed verdwenen, namen van dijken en wegen herinneren je aan de tijden dat het Wad tot aan Bolsward en Sneek reikte.
Het is een afwisselende fietstocht over de bodem van een oude zee, door oeroude terpdorpjes, langs Friese vaarten en meren en dwars door weidevogelland. Onderweg zullen zowel cultuurminaars als natuurliefhebbers ruimschoots aan hun trekken komen!
De LF weekendtocht Friese kust en Middelzee kan naar wens worden ingedeeld als een-, twee- of zelfs driedaagse fietsroute. Het biedt een staalkaart van al het moois dat de Friese delta aan cultuurhistorie, natuur en landschap in huis heeft met hoofdstad Leeuwarden als boeiend start- en eindpunt.
Wat kom je onderweg tegen?
Je komt onderweg de volgende bezienswaardigheden in het landschap tegen, die je van alles leren over de ontstaansgeschiedenis van dit gebied.
Leeuwarden - Oldehove
Je kunt het je nu niet meer voorstellen, maar rond het jaar 1000 was Leeuwarden een stad aan het Wad. Er stond in die tijd op deze plek een eenvoudige houten kerk, die was gebouwd op de terp Oldehove.
Tussen 1200 en 1300 slibde de Middelzee geleidelijk dicht en een paar eeuwen later kreeg de bekende bouwmeester Jacob van Aaken de opdracht een kerk te bouwen die groter was dan die van Utrecht of Groningen. Maar bij het bouwen verzakte de toren steeds. Uiteindelijk gaf de bouwmeester het op en bleef Leeuwarden zitten met een scheve onafgebouwde toren.
Leeuwarden, een stad die over water goed bereikbaar was, groeide uit tot de hoofdplaats van de provincie Friesland. Haar kerken, kloostergebouwen, stadspaleizen en stadswaag zijn goed bewaard gebleven. Al deze monumenten maken een rondwandeling door de Friese hoofdstad zeker de moeite waard!
Oldehove Leeuwarden, foto: Xanne Vera
Marrum – Dijktempel
Je belandt in Het Bildt, een grote polder onder de Waddenzeedijk. Daar hoog op de zeedijk bij Marrum staat een opmerkelijk stalen tempeltje, gemaakt door kunstenaar Ids Willemsma. Het tempeltje is in 1993 geplaatst ter gelegenheid van het op Deltahoogte brengen van deze Friese zeedijk.
Dit gebied kent een lange geschiedenis als het om dijken bouwen gaat. Hertog George van Saksen liet in 1505 Hollanders invliegen om hier nieuw land te winnen. De bewoners van Het Bildt worden Bilkerts genoemd, ze zijn spreken nog steeds hun eigen karakteristieke taal: een combinatie van ‘Hollands’ en Fries.
Het Bildt was het laatste stukje van de oude Middelzee dat ingepolderd werd. Een oud woord voor opslibben is opbillen: Het Bildt bestaat dus uit ‘opgebild’ land.
Aan de voet van de dijk bij het tempeltje kun je een wandelroute maken die je het verhaal vertelt over de 150 paarden die hier in 2006 bijna verdronken door het plotseling stijgende water.
Dijktempel Marrum, foto: EropuitinFriesland.nl
Marssum – Poptaslot
In Friesland noemen we de historische adellijke landgoederen ‘staten en stinzen’. In de middeleeuwen werden er op de Friese terpen langs de zee verdedigbare stenen torens met dikke muren gebouwd ter verdediging van de terpbewoners, de zogenaamde ‘stinzen’. Van deze stinzen resteert er nog slechts één, vele anderen zijn afgebroken of hebben zich juist doorontwikkeld tot luxe woonhuizen, ze worden ‘staten’ genoemd. Hiervan bestaan er nog ongeveer zestig exemplaren, het Poptaslot bij Marssum is er een mooi voorbeeld van.
Bovenop de terp van Marssum vind je het Poptaslot: een landgoed dat rond 1500 is gesticht door de adellijke familie Van Heringa. Het interieur is al die tijd in oude staat bewaard gebleven. De bijbehorende zestiende-eeuwse tuin is vrij te bezichtigen van april tot en met september. En bij het Popta Gasthuis aan de Hegedyk moet je ook zeker even door de poort gluren: nog steeds mogen er in dit charmante hofje alleen maar vrouwen wonen, al zijn het niet meer allemaal weduwen en wezen.
Poptaslot Marssum, foto: Merk Fryslân
Boazum – Slachtedyk
De Slachtedyk is een eeuwenoude slaperdijk van 42 kilometer lang die vanaf de Waddenkust bij Easterbierrum naar Raerd in het lage midden van Friesland slingert.
De Slachte beschermde Noordwest Fryslân - destijds het gewest Westergo - tegen het zeewater uit de Middelzee. Aan de binnenkant lagen terpen waar mensen woonden om droge voeten te houden in geval van overstromingen. Voor de afwatering en voor de scheepvaart werden er tien sluizen in de Slachtedyk aangebracht, één daarvan was de Bozumerzijl hier in Boazum.
Tot 1955 diende de dijk als officiële slaperdijk. Tegenwoordig is ‘De Slachte’ vooral bekend vanwege de marathons die hier gehouden worden: vanwege z’n perfecte lengte is de Slachtedyk ideaal voor dat doel!
In de schrale bermen van de dijk groeien onder andere fluitenkruid, meidoorn, klaver, zuring en zelfs de gele morgenster. En dat trekt weer insecten en vogels aan.
De Slachtedyk – foto: Henk Bootsma
Tjerkwerd - Hempolders
In het gebied tussen Bolsward en Raerd ontstonden vanaf de twaalfde eeuw aan de zuidkant van de dichtgeslibde Middelzee, de Friese Hempolders. Een Hem is een perceel dat omringd is door sloten en wat met behulp van molens drooggemalen werd.
De Hemdijk is een binnendijk die in verschillende fasen werd aangelegd om de bewoners te beschermen tegen het water uit de Friese meren.
Ook hier werden verschillende zijlen - oftewel sluizen - in de dijk gemaakt om het land af te wateren en bootjes door te laten. De gezamenlijke Hemdijken vormen nu een prachtige kronkelende route door het lage midden van Friesland! Deze streek wordt gekenmerkt door de vele vaarten en sloten die het gebied tot een plattelands Venetië maken.
Hemdijken
Tirns – Thaborhoeve
Tussen IJsbrechtum en Scharnegoutum kruis je de Thaborwei. Vroeger was hier het Augustijner klooster Thabor gevestigd, een zustervestiging van de Augustijner koorheren van de Congregatie van Windesheim. Het groeide uit tot een belangrijk centrum voor de Friese geschiedschrijving omdat monnik Worp van Thabor hier de veelgeprezen Kroniek van Friesland schreef, waaruit blijkt hoe overvloedig ‘het Friesche land aan den noordelijken oceaan’ destijds was.
Aan deze weg ligt de Thaborhoeve, een kloosterhoeve waar een wijngaard is aangelegd die een hele prettige witte wijn produceert onder de naam ‘Middelsee’. In het weiland achter de hoeve is ooit de oudste boot van Fryslân opgegraven. Wat nu grasland is, was ooit een zeeslenk en dankzij die oude zee is de bodem hier nu kalkrijk, wat zorgt voor een uitstekend terroir voor de Middelsee wijn.
De Middelsee wijn – Foto: Thaborhoeve
Raerd – Jongema State
Het terpdorpje Raerd is de plek waar oer rivier de Boorne vanuit Bakkeveen uitmondde in de Middelzee. Ooit stond er in het dorp een adellijke state, de Jongema State uit 1525. Het landhuis is in 1912 afgebroken, maar het terrein met poortgebouw uit 1603 is nog wel te bezoeken.
Op de locatie van de voormalige state bevindt zich nu een boomrijk park met stinsenplanten dat vrij toegankelijk is voor publiek. Stinsenplanten zijn sierplanten die gewild waren in de Engelse landschapstuinen die veel voorkwamen bij Friese landgoederen, boerenhoven en pastorieën. Het gaat vooral om voorjaarsbloeiers die nog steeds te zien zijn in veel historische Friese parken zoals sneeuwklokjes, boerenkrokus en daslook.
Op het terrein van de Jongema State huist ook een groot aantal roeken, tijdens je wandeling door het park zul je ze vast horen krijsen. De inwoners van Raerd worden ook wel ‘De Raerder Roeken’ genoemd.
Jongema State in Raerd – foto: It Fryske Gea
Easterwierrum - De Swette
Daar waar eb en vloed elkaar vroeger afwisselden in de Middelzee loopt nu het kanaal De Swette. De Swette werd gegraven als afwaterings- en grenssloot tussen de regio’s Oostergo en Westergo nadat de Middelzee was dichtgeslibd.
Hier geen slingerende, voormalige kwelderslootjes maar een rechte poldersloot, die later handig was als trekvaart voor vrachtverkeer en personenvervoer tussen Sneek en Leeuwarden, het wordt daarom ook wel de Sneekertrekvaart genoemd.
Oorspronkelijk liep De Swette door tot aan boven Leeuwarden, maar delen ervan zijn gedempt voor de uitbreiding van de stad Leeuwarden. De Swette is ook onderdeel van de Friese Elfstedentocht!
Nog vóór Easterwierrum passeer je het gehucht De Dille, het is de plek waar de tiende sluis in de oude Slachtedyk zat. Dit is het smalste punt van de voormalige Middelzee, op de heenweg heb je deze kruising ook al gezien. Nu steek je De Swette over en fiets je vervolgens een stuk met de trekvaart mee naar het noorden.
De Swette met zicht op Leeuwarden – foto: Fokko Bosker